Maymun Müzikten Ne Anlar?

Maymun ve insanlar üzerinde işlevsel beyin görüntüleme yöntemiyle yapılan çalışmada insan beyninindeki lisan gibi karmaşık özelliklerde dahil yüksek zihinsel özelliklerinin beyindeki karşılığı konusunda ilginç sonuçlar ortaya çıktı. 

İnsanla hayvan arasındaki zihinsel farkları anlamak merakımızı cezbediyor. Böyle benzer beyin donanımlarına rağmen maymunlardan nasıl bu kadar  farklı olduğumuzu hep merak ettik. Sorunu hâlâ tam olarak çözebilmiş değiliz; ama modern beyin görüntüleme çalışmaları adeta her gün yeni bir bilgi sunuyor bize.

Yakın zamanlarda Current Biology adlı önemli bir bilimsel dergide yayımlanan çalışmanın sonuçları bu konuda yeni ipuçları elde etmemizi sağladı. Çalışmada maymun ve insan denekler, bir işlevsel beyin görüntülenme cihazı olan fMRI içindeyken, deneklere basit ses dizileri dinletiliyor. Bu ses dizeleri, Beethoven’ın ünlü 5. senfonisinde olduğu gibi (da-da-da-DAA) şekinde, dörtlü ses dizilerinden oluşuyor. Verilen ses dizileri farklı olsa da ana yapıları hep dörtlü olacak şekilde, yani AAAB şeklinde düzenlenmiş. Deney sırasında bazen notaların sayıları (AAAAB), bazen de dağılımları (AAAA) değiştirilmiş. Bu değişikliklere karşı beyinlerin nasıl tepkiler verdiğini izlemek de çalışmanın temel amacını oluşturuyor.

İnsan ve maymun beyninin nota dizilimine tepkisi

Çalışmanın bulgularının gösterdiğine göre, notaların sayılarındaki değişimleri insanlar da maymunlar da aynı şekilde anlayabiliyor ve beyinlerinde benzer bölgeler harekete geçiyor. Akıştaki değişiklikler yine dizilerin algılanmasını sağlayan özel beyin bölgelerinde hem insan hem de maymunlarda yoğun bir harekete neden oluyor. Fakat hem notaların sayıları hem de ses dizisindeki sıralama değiştiğinde, insan beyninde maymundan çok farklı ve yoğun bir hareket gözlemleniyor. Bu hareketin merkezi ise alt-ön beyin kıvrımı (inferior frontal girus) denen bir alan. Bu alan, beyinlerimizin ön kısımlarında biraz yana ve aşağıya doğru yerleşmiş bir katlantıdır aslında. Belirsiz ve açık bilgi içermeyen (abstract) uyaranlar, anlaşıldığı kadarıyla bu bölgedeki uzman sinir ağları tarafından değerlendirildiğinde anlamlandırılabiliyor. Bu bölge, maymunlarda insanlardaki gibi gelişmiş olmadığından onlar sadece temel ritim ve dizideki farkı algılayabiliyor; ama daha ileri düzeyde bu farkların “anlamı” hakkında herhangi bir zihinsel işleme girişemiyor.

İnsan beynindeki bu farklılık, müzikteki mesajları çözümleyen karmaşık zihinsel süreçlerimize de ışık tutuyor. Ama bulgunun tek önemi bu değil. Inferior frontal girus, aynı zamanda konuşma yeteneğimizi de sağlayan broca merkezinin bulunduğu yer. Yani bu bölgede maymunlardan farklı olarak gördüğümüz faaliyet, sadece müzikten keyif almamızın değil insanlığımızın temelini oluşturan konuşma ve iletişim yeteneğimizin de temelini oluşturuyor olabilir.