Müzik Zevkiniz Düşünce Tarzınızı Yansıtıyor

Şu ana kadar yapılmış olan araştırmalar müzikal tercihlerimizin kişiliğimiz ile doğrudan alakalı olduğunu gösteriyor. Aslında bunu anlamak için laboratuvara girmemize, kitaplara gömülmemize gerek yok; bilinçli ya da bilinçsiz edindiğimiz deneyimler ve yaptığımız gözlemler sonucu belirli karaktere sahip insanların en azından hangi tür müzikten hoşlanabileceğinin ipucunu veriyor.

Müzik şüphesiz ki günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçası. Evde, okulda, ofiste, arabada, toplu taşıma araçlarında, sporda, alışverişte hatta sokakta yürürken bile istemli ya da istemsiz her an her yerde kulağımıza ulaşan melodik titreşimler değişik ruh hallerini de beraberinde getiriyor. Müzik icra etmek günümüzde görece kısıtlı bir kitleye mal edilse de yüzyıllar önce nefes almak, konuşmak kadar doğal olan bir kişilik ifade biçimiydi; hala da bazı ilkel kabilelerde bu gelenek devam ediyor.

Peki ya Dünya üzerinde modern veya popüler müzik olarak adlandırdığımız günümüz müziğini oluşturan kaç tane kategori olduğunu biliyor muyuz ? Müzik yazarı ve veri analisti olan Glenn McDonald’ın oluşturduğu bir internet projesi – Every Noise At Once – tüm müzik türleri ve alt türlerini bir araya getirerek bizlere müzikal bir harita sunuyor. Projeye göre şu an bildiğimiz 1371 adet müzik türü ve alt türü mevcut. Müzik otoritelerine göre bu sayı gitgide artmaya devam ediyor. Her birimizin nevi şahsına münhasır kişiler olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda 1371 müzik türü aslında hiç de tatmin edici değil, değil mi ?

Müzik zevkimizi tam olarak neyin belirlediğiyle ilgili oldukça az bilgiye sahibiz. Çoğumuz için bir şarkıyı sevip sevmediğimize, dinlemeye devam edip etmeyeceğimize karar vermek yalnızca birkaç saniyemizi alıyor. Son yıllarda gerçekleştirilen araştırmalar müzikal tercihlerimizin yaşımız, kişiliğimiz gibi belirgin karakteristik özellikleri yansıttığını gösteriyor.

Temmuz 2015’te Cambridge Üniversitesi’nde bir grup psikolog tarafından gerçekleştirilen ve PLOS ONE dergisinde yayınlanan çalışmada bilişsel modelimizin müzik zevkimiz üzerinde nasıl bir rol oynadığı gözlemlendi. Çalışmada, düşünce tarzımızın dinlemekten hoşlandığımız müzik türünü yansıttığını gösteren veriler elde edildi. Bunu yaparken de katılımcılar empati kurabilme – sistematikleştirme (Empathizing-Systemizing (E-S) Theory) teorisine göre sınıflandırıldı. Psikolojide, empati kurabilme oranındaki bireysel farklılıklar, Simon Baron Cohen tarafından geliştirilen ve “Empathy Quotient” olarak bilinen 60 maddelik anketle değerlendirilebiliyor. Benzer şekilde, sistematik düşünme eğilimi ise “Systemizing Quotient” ile belirlenebiliyor. Bu verilerin karşılaştırmalı olarak bir araya getirilmesiyle empathizing-systemizing (E-S) teorisi oluşturuluyor. Bahsi geçen iki karakteristik özelliğin ölçümü, kişinin bilişsel modelini (beyin tipini) ortaya çıkartması açısından önem taşıyor. Bu teori temel alınarak daha önce yapılmış olan bir çalışma kadınların empati kurmaya yatkın olduğunu erkeklerin ise daha sistematik düşünce tarzına sahip olduğunu gösteren kanıtlar sunuyor. Bu farklı bilişsel modellerin elbette nörobiyolojik bir altyapısı da var. Örneğin; erkeklerde sistematik düşünmenin beyindeki hipotalamik ve ventral bazal gangliya bölgelerinin boyutu ile doğrudan bağlantılı olduğu görüldü.

Çalışmada, empati kurmaya yatkın olanların, yani başkalarının hislerini, duygularını kolaylıkla anlayabilen veya tahmin edebilen ve buna uygun yanıtı oluşturabilenlerin; herhangi bir şarkı dinlediklerinde duygusal ve fizyolojik tepkiler verdikleri saptandı. Sistematik düşünme (sistemleri oluşturan ve düzenleyen kurallarla ilgilenme, sistem parçalarını analiz etme ve buna yönelik yanıtlar oluşturma) eğiliminde olanların, yani işin matematiğinde olanların, ise herhangi bir şarkı duyduklarında ses özelliklerini, notaları, müziği oluşturan etmenleri analiz etmeye ve kafalarında yeniden oluşturmaya yönelik tepkiler verdikleri gözlendi. Kişinin empati seviyesi ve düşünme tarzının ne tür müzikten hoşlandığıyla ilgili ipuçları sunduğu görüldü.

4000’in üzerinde katılımcının dahil olduğu çalışmada, katılımcılara 26 farklı tür ve alt türde, 50 adet şarkıya ait 15 saniyelik kısımlar dinletilip; parçaların en beğenilenden-daha az beğenilene doğru sıralanması istendi. Sonuçlara bakıldığında empati kurmaya yatkın olan katılımcılar R&B, soft rock, country, folk gibi daha yumuşak, kolay anlaşılabilir türde parçaları dinlemekten hoşlanırken; sistematik düşünenlerin ise heavy metal, hard rock, punk gibi daha komplike ve sert karaktere sahip müzik türlerini tercih ettikleri gözlendi. Araştırmacılar farklı bir açıdan tercihleri değerlendirdiğinde ise empati kuranların düşük enerjili, duygusal, hüzünlü, depresif, şiirsel karaktere sahip eserleri tercih ederken, sistematik düşünme eğiliminde olanların daha yüksek enerjili, sert, olumlu duyguları yansıtan ezgilere sahip eserleri tercih ettiklerini gözlemlediler. Bu iki farklı algılama-tepki verme (düşünce oluşturma) tarzının tamamen birbirinden bağımsız olmadığı ise önceden yapılan çalışmalarla vurgulandı.

Çalışmayı yürüten, ayrıca bir caz saksafoncusu da olan David Greenberg’e göre araştırmanın müzik endüstrisi üzerinde etkileri olabilir: “Son yıllarda oldukça popülerleşen müzik siteleri, bizlere ne tür müziği sevebileceğimize dair önerilerde bulunmak için kullandıkları algoritmalara yüklü miktarlarda para ödüyorlar. Bireysel düşünce tarzımızı bilseler veya hesaba katsalar bu hizmetler çok daha verimli bir hale gelebilir.”

Profesör Simon Baron-Cohen araştırmanın, oldukça sistematik düşünme yapısına sahip, uçlarda yaşayan kişileri, örneğin otizmli bireyleri, daha iyi anlamamıza yardımcı olabileceğini belirtiyor.

Çalışmaya katkıda bulunan Dr. Jason Rentfrow’a göre: “Yapılan çalışma müziğin kişiliğimizi nasıl yansıttığını ortaya çıkarıyor. Müzik; duygusal, sosyal ve bilişsel olarak kim olduğumuzu ifade etmenin bir yolu.”

Araştırmacıların bulgularına dayanarak; hangi tip düşünme tarzının hangi şarkılarla uyumlu olabileceğini gösteren kısa liste ise şöyle:

Empati Kuranlar

• Hallelujah — Jeff Buckley
• Come away with me — Norah Jones
• All of me — Billie Holliday
• Crazy little thing called love — Queen

Sistematik Düşünenler

• Concerto in C — Antonio Vivaldi
• Etude Opus 65 No 3 — Alexander Scriabin
• God save the Queen — The Sex Pistols
• Enter the Sandman — Metallica

Yaşamımız boyunca karşılaştığımız binbir farklı hadise kaşısında bir taraf ağır bassa da, her birimiz kendi potansiyelimiz dahilinde yeri geldiğinde empati kurabilme yeri geldiğinde ise sistematik düşünebilme kabiliyetine sahibiz. Peki müzik zevkinizle karşılaştırdığınızda sizin hangi tarafınız ön plana çıkıyor ?