Versene Şu Telefonu Bir…

Arkadaşınızla bir kafeteryada karşılıklı oturuyor ve bugün hemen hemen bütün herkesin yaptığı gibi karşıda oturan kanlı-canlı arkadaşınızla sohbet etmek yerine cep telefonlarınız üzerinden sosyal çevrenizle iletişime devam ediyorsunuz. Bu sırada arkadaşınızın cep telefonu ekranında ilginç bir mesaj beliriyor ve bunu hemen sizinle paylaşmak istiyor. Neyse ki hemen karşısında oturduğunuz için size “yönlendirme” yapmasına gerek yok (ne de olsa internet ve SMS mesajları hâlâ paralı). Size telefon ekranında görünen o küçük yazılı mesajı gösteriyor.

Arkadaşınızın elinde tuttuğu telefonun ekranından mesajı okumaya çalışıyorsunuz önce; ama bu işin bir hayli zor olduğunu hemen fark ederek uzanıp telefonu alıyorsunuz. Telefonu elinizle tuttuğunuzda biraz öncekiyle aynı mesafeden bakıyor olsanız da mesajı çok daha rahat okuduğunuzu fark ediyorsunuz (tabii bu sırada arkadaşınız büyük bir işkence çekerek yegane eğlence kaynağı olan o minicik ekranı ne zaman geri vereceğinizi merak edip duruyor).

Günlük hayatta oldukça sık yaşadığımız, basit bir meseledir bu. Fakat üzerinde “sinirbilimsel” olarak biraz düşününce, yine harika bilgiler ve hayret dolu bir kavrayış bizi bekliyor.

HAREKETLERDEKİ UYUM VE ORKESTRANIN ŞEFİ

Beynimiz, birçok işlevinin yanı sıra tüm beden hareketlerimizin eş güdümlü bir halde ve amaca yönelik olarak gerçekleşmesini de sağlamakla görevlidir. Bu nedenle, bedenimizin her noktasından sürekli olarak yoğun bir bilgi akışı beyne ulaştırılmalı ve beynimiz de bu bilgilerden yola çıkarak hareketlerimizi anbean kontrol etmeli, gerekli uyarlamaları saniyenin kesitleri içinde icraata geçirmelidir. Bu (enerji açısından) oldukça pahalı ve karmaşık sistemin düzgün işlemesi sonucunda günlük hareketlerimizi farkında bile olmadan rahatlıkla gerçekleştirebiliyoruz.

Her bir hareketimiz, aslında bedenimizin bütün bölümleri ile bağlantılıdır. Kolumuzu uzatıp masanın üzerinden bir nesneyi alabilmek için beynimizin sadece kolumuzu kontrol etmesi yetmez, gözümüzden gelen bilgilerle o cismin uzaklığını hesaplaması, bedenimizdeki tüm kas ve eklemlerden gelen bilgilerden yola çıkarak vücudumuzun anlık durumunu bilmesi, denge duyumuzun verilerini dikkatle takip ederek dengemizi koruyacak bir hareket planı yapması ve daha önceki harekete dair sayısız tecrübeden yola çıkarak “uzanıp alma” hareketinin nasıl yapılması gerektiğini planlayabilmesi gerekir.

Hareketleri gerçekleştirirken en önemli sorunlardan biri, büyük oranda görsel canlılardan olan insanlarda, göz hareketlerinin bedenin yer değiştirme durumuna göre ayarlanmasıdır. Denge sistemi, beyincik ve beyin sapı gibi bölgelerde bulunan karmaşık bağlantılar, özellikle kafa hareketlerimiz sırasında görsel bilginin sabit bir şekilde akmasını temin etmek için gözleri sabitlemekle görevlidirler. Beden hareket ettiğinde de kafa ve gözler, bu harekete uygun bir şekilde sürekli kontrol edilerek yeni durumlara eşlik etmelidir. Vücudumuzdaki yüzlerce kası ve her an hareket eden bedenimizi düşündüğümüzde bu işin ne kadar karmaşık olduğunu hemen fark edebiliriz. Özellikle son derece hızlı hareket eden kuşlarda bu koordinasyon çok ileri düzeylerdedir.

VİDEO: Kuşlarda son derece gelişmiş olan baş sabitleme sisteminin ilginç bir gösterimi. Siz de deneyebilirsiniz!

Şimdi gelelim şu ufak günlük meselemize. Arkadaşınızın elinde tutarak size gösterdiği cep telefonu ekranından görüntüleri net olarak algılayamamanız, arkadaşınızın farkında olmadan yaptığı ufak beden hareketleri (ellerindeki hafif titremeler, kolunun yukarı-aşağı oynaması vb) ile sizin görsel sisteminizin doğrudan uyumlu ve eş güdümlü olmamasından kaynaklanır. Siz telefonu elinize aldığınızda, el, kol ve diğer beden bölgelerinin hareketleri sürekli olarak beyninize geribildirimle iletildiği için gözleriniz, elinizdeki nesneye çok daha iyi odaklanabilir. Ellerinizi ne kadar hareket ettirseniz de yazıları kolayca okuyabildiğinizi fark edersiniz. Hatta elinize aldığınız cep telefonu ile yürüseniz bile ekrandakileri okumakta zorluk çekmediğinizi fark edeceksiniz.

Buradaki gizemli durum aslında şudur: Eğer gözleriniz, elleriniz veya gözleriniz hareket ettiği zaman ona yetişmek için ayarlanıyor olsaydı hareketlerle gözün o hareketlerin sonuçlarını yakalaması arasında önemli bir zaman farkı doğacaktı. Halbuki siz hareket ettiğinizi bile fark etmezken beyniniz en küçük hareketinizi bile önceden tahmin ederek olası konum ve pozisyon değişikliklerine göre gözünüzü ve bedeninizin diğer hareketli parçalarını “önceden” ayarlar. “İleri bildirimli” refleks dediğimiz bu acayip durum, hayatımızı kolay yaşamamız için en çok ihtiyaç duyduğumuz zihinsel kuvvetlerimizden birisidir. Bu “tahmin” sistemi sayesinde, günlük hayatımızın büyük bir kısmında kullandığımız son derece karmaşık (düğme ilikleme, yürüme, kapıları açma, çiğneme, dans etme gibi) hareketleri, bilincimizi hemen hemen hiç kullanmadan gerçekleştirebiliriz. Kısacası, biz yorulmayalım diye beynimiz arka planda sürekli çalışarak, her bir hareketimiz için önümüze adeta “kırmızı halılar” serer… Peki, bilincimizi ne zaman kullanılırız? Sadece yeni ve beklentilerimize uymayan durumlar söz konusu olduğunda bilinç devreye girer ve bu “yeni” sorun çözülene kadar bilincimizle meselenin üzerine eğiliriz. Ama bir kez çözülünce yine “otomatik pilotta” yaşamımıza devam ederiz.

Beklentiler ve sonuçlar, beynin en önemli karar verme ipuçlarını oluşturur. Virajlı yolda ilerleyen bir araçta birçok insanın başına gelen hareket hastalığı (yahut yaygın bilinen adıyla araç tutması) da işte bu beklenti ve sonuçların beyin açısından uyumsuzluğu ile ilgilidir. Aracın içinde pasif olarak oturan yolcular, aracın sarsıntı ve savrulmalarını önceden tahmin edemedikleri için sinir sistemi anlık düzeltmeler yapmak zorunda kalır ve bazı hassas kişilerde bu durum mide bulantısı ve sersemlik gibi hislerle kendini gösteren hareket hastalığını netice verir. Bu yüzden, aracı bizzat kullanan kişilerde neredeyse hiçbir zaman “araç tutması” belirtileri görmezsiniz.

Bu konu vesilesiyle son bir mesaj daha verelim: Biraz sakin kafayla günlük hayatınıza yakından bakmayı başarabildiğiniz her an zihninizin size fısıldayacağı harika bir mesajı karşınızda bulma şansınız oldukça yüksek.

1 Yorum
  1. Emre

    Sıradan ama önemli bir gizemi açıklayan çok keyifli bir yazı. Teşekkürler.

Yorum Yap